HOÀNG KỲ

– Tên khoa học: Radix Astragali.

– Bộ phận dùng: rễ phơi khô của cây hoàng kỳ Astragalus Membranaceus (Fisch.) Bge; thuộc họ đậu (Fabaceae).

– Tính vị quy kinh: hơi ấm, ngọt; quy kinh tỳ, kinh phế.

– Tác dụng: bổ khí thăng dương, ích vệ cố biểu, lợi niệu tiêu thũng, thác sang sinh cơ.

– Chỉ định:

+ Điều trị tỳ vị khí hư gây hụt hơi, ăn ít, đại tiện lỏng nát, tứ chi mỏi thì thường dùng phối hợp với bạch truật (như bài Kỳ truật cao); nếu khí hư tương đối nặng thì thường dùng phối hợp với nhân sâm để tăng cường tác dụng bổ khí (như bài Sâm kỳ cao); nếu khí hư dương nhược gây mệt mỏi ra nhiều mồ hôi thì thường phối hợp với phụ tử để ích khí ôn cố biểu (như bài Kỳ phụ thang); nếu trung tiêu hư hàn gây đau bụng thì thường phối hợp với quế chi, bạch thược, cam thảo để bổ khi ôn trung (như bài Hoàng kỳ kiến trung thang).

+ Điều trị chứng khí hạ hãm gây sa trực tràng, trĩ hoặc sa dạ con, sa dạ dày… (như bài Bổ trung ích khí thang).

+ Điều trị chứng phế khí hư nhược gây ho, khó thở thì thường dùng cùng với tử uyển, ngũ vị tử; gần đây điều trị viêm khí phế quản mạn thì thường phối hợp bách bộ, địa long.

+ Điều trị biểu hư gây tự ra mồ hôi thì thường dùng với bạch truật, phòng phong (như bài Ngọc bình phong tán).

+ Điều trị phù thũng do khí hư thủy thấp đình trệ, tiểu tiện ít thì thường phối hợp dùng với phòng kỷ, bạch truật (như bài Phòng kỷ hoàng kỳ thang).

+ Điều trị khí huyết bất túc, mụn nhọt nội hãm thì thường dùng phối hợp với đương quy, xuyên sơn giáp, tạo giác thích.

– Liều dùng: 10 – 15g/ngày, liều cao 30 – 60g/ngày.

– Chú ý: không dùng trong biểu thực tà thịnh, bên trong có tích trệ, âm hư dương vượng.

– Tác dụng dược lý: hoàng kỳ có tác dụng tăng cường khả năng miễn dịch lợi niệu, chống lão suy, dưỡng can, hạ huyết áp. Thực nghiệm gây viêm thận, hoàng kỳ có tác dụng tiêu trừ protein niệu, tăng lực bóp cơ tim, ngoài ra còn có tác dụng kháng khuẩn, ổn định màng tế bào hồng cầu, nâng cao hàm lượng C – AMP, tăng cường tái sinh DNA, điều tiết hàm lượng đường máu.